تعریف شعر انقلاب

در این مقاله تلاش شده است پس از تعریف و شناسایی شعر انقلاب اسلامی، ویژگی های مضمونی شعر این دوره از جمله عقلت ستیزی، مبارزه با طبقه ی روشنفکر غربزده، بازگشت به عشق آسمانی و عارفانه، انتظار موعود و ... مورد بررسی قرار گرفته و سپس قالب های رایج در شعر عصر انقلاب از جمله غزل، مثنوی، رباعی و ... مورد تحلیل واقع شده است. بیدل گرایی و رویکرد عموم شاعران این دوره به سبک هندی سر فصل دیگری است که این نوشتار به آن پرداخته است.

مدخل

«شعر انقلاب اسلامی در میان همۀ مقاطع تاریخ طولانی ایران، این ویژگی را دارد که تقریباً یکدست و کامل در جهت آرمانها و هدفهای والا و سخنگوی احساسات و افکار و جهت گیریهای ملتی است ک شاعر از متن آن برخاسته و بدان وابسته است. شعر دوران انقلاب شعر زر و زور نیست، شعر احساسات سطحی و متوجه به آرزوها و امیال حقیر بشری نیست. زبان یک ملت و شرح حال یک امت است؛ انعکاسی از روح بزرگ جامعه ای است که یکپارچه در جهت هدفها و آرمانهای الهی و انسانی گام برداشته و فداکاری کرده است. شعر هدفدار و سازندۀ مردمی است. شعر دربارها و میخانه ها و عشرتکده ها نیست، شعر صحنۀ عظیم جهاد و سیاست و انقلاب و جهان نگری است. شعر خدایی است.»[1]

قضاوت در مورد شعر انقلاب اسلامی، از آن‎ جا که مدت زیادی از عمرش نمی گذرد، اندکی با دشواری همراه است. می دانیم که بسیاری از صاحب نظران برآنند که دربارۀ آثار ادبی هر دوره باید مدتها پس از پیدایش آنها - حداقل از 50 سال بعد -  به داوری نهایی پرداخت؛ بدیهی است که این طرز تفکر باعث می شود که آثار هر دوره به طور همزمان در معرض قضاوت خاص و عام واقع نشوند و البته در دوره های بعد توجه چندانی به مقتضیات زمانی و مکانی مبذول نخواهد شد و بسیاری از عوامل خلق آثار نادیده گرفته می شوند. با عنایت به این نکته و لزوم بررسی مسائل مربوط به هنر عصر انقلاب اسلامی، خصوصاً شعر که در این دوره از جایگاه ویژه ای برخور دار است، نگارنده درصدد برآمده که بحثی دربارۀ شعر انقلاب اسلامی ارائه کند. این بحث شامل موارد ذیل است:

الف) تعریف شعر انقلاب اسلامی.

ب) ویژگیهای شعر انقلاب اسلامی در قلمرو مضامین.

ج) قالبهای رایج در شعر عصر انقلاب و شاعران معروف هر قالب.